Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Centrum SOLARIS

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Wirtualny spacer po Centrum SOLARIS

Grafika symbolizująca link do wirtualnego spaceru

Pierwszy pomiar na stacji UARPES

Pierwszy pomiar na stacji UARPES

1 czerwca 2016 r. zespół w składzie: Piotr Ciochoń (Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UJ), Mariusz Garb (WFAiIS), Karolina Szamota-Leandersson (SOLARIS) oraz Jacek Kołodziej (WFAiS i SOLARIS), przeprowadził typowy pomiar, do jakiego została zaprojektowana linia badawcza UARPES w synchrotronie SOLARIS.

Testowano masywnie równoległy tryb pomiaru kątowo-energetycznych rozkładów fotoelektronów. Zmierzono wycinek struktury pasmowej grafenu w okolicy tzw. punktu Diraca.

W trybie tym realizowany jest pomiar rozkładów energetycznych fotoelektronów wzbudzonych monochromatycznym promieniowaniem, wzdłuż bardzo wielu kierunków z zakresu wybranego kąta bryłowego, którego wierzchołek jest określony przez punkt próbki, na który pada wiązka fotonów. Kierunki pomiaru są następnie transformowane na pędy fotoelektronów. Ze względu na zasady zachowania istnieją proste związki pomiędzy energią i pędem fotoelektronu a energią i (quai-)pędem elektronu który istniał  w próbce przed procesem fotoelektrycznym.

Takie pomiary służą określeniu struktury elektronowej materii w sposób doświadczalny. Struktura elektronowa to układ pasm stanów elektronowych – dlatego alternatywnie nazywana jest strukturą pasmową.  Zasadniczo wszystkie właściwości fizykochemiczne materiałów (mechaniczne, optyczne, elektryczne, termiczne itd.) mają związki z elektronową strukturą pasmową – dlatego pomiary tego typu są bardzo ważne. Pasma stanów złożone są z pojedynczych stanów kwantowych. Każdy z tych stanów jest określony przez unikalny zestaw liczb kwantowych: energię, pęd (lub alternatywnie wektor falowy) oraz spin.  Pasmo stanów elektronowych odpowiada pewnej figurze geometrycznej, której wymiarowość jest zgodna z wymiarowością przestrzeni pędu powiększonej o 1 (energia). Spin przyjmuje tylko wartości ±1/2, a zatem może podwoić liczbę pasm (jeśli nie ma degeneracji), ale nie zwiększa ich wymiarowości. Przykładowo elektrony grafenu są uwięzione na płaszczyźnie. Przestrzeń ich pędów jest zatem dwuwymiarowa, a pasma stanów są figurami trójwymiarowymi – zobacz ilustrację obok.

Ilustracja przedstawia fragment pasma stanów elektronowych grafenu, wytworzonego poprzez grafityzację powierzchni SiC(0001), zmierzony na linii UARPES. Aby uwidocznić trójwymiarową figurę przecięto ją dwoma płaszczyznami. Ten fragment struktury pasmowej nazywany jest stożkiem Diraca. Wierzchołek stożka to punkt Diraca. W okolicy tego punktu elektrony grafenu zachowują się jak cząstki bezmasowe - zależność ich energii od pędu jest liniowa, podobnie jak dla fotonów. Parametry pomiaru: prąd elektronów w pierścieniu synchrotronu 40 mA (8% wartości docelowej); czas pomiaru: 4 h 17 min; szerokość spektralna wiązki fotonów ~50 meV; rozdzielczość spektrometru energii fotoelektronów ~20 meV; temperatura pokojowa. 

Podsumowując, zdolność linii UARPES do masywnie równoległych pomiarów została potwierdzona. Efektywnie zmierzono ~20 000 kątowo rozdzielczych widm energetycznych w akceptowalnym czasie. Rozdzielczość energetyczna wiązki fotonów nie była bardzo duża, jednak pomiar został wykonany przy niewielkim wypełnieniu pierścienia synchrotronu elektronami i na wstępnie wyjustowanej linii. Szacujemy, że czas potrzebny na zmierzenie analogicznego zestawu danych przy ekstremalnej rozdzielczości wiązki 1 meV, przy pełnym wypełnieniu i po końcowym wyjustowaniu linii będzie porównywalny.

Zobacz video galerię
Polecamy również
Centrum SOLARIS gospodarzem LEAPS-INNOV annual meeting oraz LEAPS General Assembly

Centrum SOLARIS gospodarzem LEAPS-INNOV annual meeting oraz LEAPS General Assembly

Ruszył europejski projekt RIANA - Centrum nanonauki i nanotechnologii

Ruszył europejski projekt RIANA - Centrum nanonauki i nanotechnologii

Podsumowanie trzynastego naboru wniosków

Podsumowanie trzynastego naboru wniosków

Największe Centra Nauki gościły w SOLARIS

Największe Centra Nauki gościły w SOLARIS