Przejdź do głównej treści

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Centrum SOLARIS

Widok zawartości stron Widok zawartości stron

Wirtualny spacer po Centrum SOLARIS

Grafika symbolizująca link do wirtualnego spaceru

75. rocznica odkrycia światła synchrotronowego

75. rocznica odkrycia światła synchrotronowego

24-tego kwietnia 2022 obchodzimy 75-tą rocznicę obserwacji pierwszego światła synchrotronowego. Aby uczcić ten wyjątkowy dzień, cofamy się w czasie do początków istnienia jedynego w Polsce synchrotronu, przypominając sobie pierwsze momenty i dotychczasowe kamienie milowe w rozwoju ośrodka. W podróż do początków Centrum SOLARIS zabierze nas dr Adriana Wawrzyniak, Zastępca Dyrektora ds. Akceleratorów, która w NCPS SOLARIS jest od samego początku… czyli od 2009 roku.

Kinga Wróbel: NCPS SOLARIS jest stosunkowo młodym synchrotronem, ale nawet w tak krótkim czasie udało się wiele osiągnąć. Na pewno jednym z przełomowych momentów dla Centrum było uzyskanie pierwszego światła synchrotronowego. Jakie były te synchrotronowe początki?
Adriana Wawrzyniak: Środowisko naukowe w Krakowie kilkanaście lat czyniło usilne zabiegi, aby wybudować synchrotron w Polsce. W wyniku tych starań, w roku 2009 udało się uzyskać finasowanie na stworzenie pierwszej tak dużej, multidyscyplinarnej infrastruktury w kraju. Pierwsze lata poświęcone były projektowaniu synchrotronu, które odbywało się dzięki unikalnej współpracy ze szwedzkimi naukowcami z ośrodka MAXIV-Lab w Lund. Jednocześnie w Krakowie trwały prace projektowo-wykonawcze budynku i całej infrastruktury technicznej. Dodam, że równolegle z pracami projektowo-budowlanymi  tworzono zespół naukowo-inżynieryjno-techniczny, który z roku na rok nabywał wiedzy eksperckiej w dziedzinie technologii akceleratorowych. Wiosną 2014 r., kiedy budynek był już gotowy do użytku, zaczął się proces instalacji akceleratorów. Instalacja trwała rok i finalnie w maju 2015 r. przystąpiliśmy do jego uruchomienia. Czas rozruchu był szczególnie emocjonującym momentem: pierwsze elektrony w pierścieniu, przyspieszenie do pełnej energii i pierwsze światło zaobserwowane na monitorze fluorescencyjnym latem 2015 r. wzbudzało wielki entuzjazm wśród wszystkich pracowników Centrum i było jednocześnie pięknym zwieńczeniem kilkuletniej ciężkiej pracy. 

KW: Ekscytujący, historyczny wręcz moment - pierwsze światło synchrotronowe w Krakowie. Ono stało się źródłem, podstawą dalszych prac - budowy pierwszych linii pomiarowych. To wówczas w SOLARIS pojawili się użytkownicy, naukowcy?
AW: Pierwsze linie pomiarowe były konstruowane równolegle z pracami związanym z wytwarzaniem i optymalizacją wiązki elektronowej. Pierwsza linia zbudowana na magnesie zakrzywiającym została wyposażona w dwie stacje badawcze: fotoemisyjny mikroskop elektronowy (PEEM) oraz uniwersalną stację do badania widm absorpcji rentgenowskiej (XAS). Latem 2015 r. w pierścieniu akumulacyjnym wymieniona została komora próżniowa oraz zainstalowany undulator typu APPLE II będący źródłem fotonów dla drugiej linii - UARPES. Proces instalacji i uruchamiania obu linii był żmudny i wymagający, dlatego trwał ponad 3 lata. Jednak już wiosną 2018 r. powitaliśmy pierwsze zaprzyjaźnione grupy badawcze, które pomagały nam w optymalizacji linii i ich kluczowych parametrów, a następnie od października  zaczęliśmy przyjmować użytkowników zewnętrznych z pierwszego naboru. Był to długo wyczekiwany moment w SOLARIS, do którego mocno się przygotowywaliśmy, również pod kątem obsługi źródła. Zostały opracowane procedury operacji i udostępniania wiązki, tak aby w pełni zadowolić naukowców i z perspektywy czasu muszę przyznać, że całkiem dobrze nam się to udało.

KW: Od tego czasu minęły przeszło 4 lata. Jakie wyzwania stoją teraz przed SOLARIS?  Czym będzie kolejny kamień milowy polskiego synchrotronu? 
AW: Obecnie NCPS jest ośrodkiem badawczym, który przyjmuje użytkowników z zewnątrz, ale jednoczenie nadal jest w intensywnej fazie rozwoju. W najbliższej perspektywie kolejnymi istotnymi celami, które przed nami stoją, są rozbudowa hali Centrum i uruchomienie nowych linii eksperymentalnych, które wzbogacą ofertę badawczą ośrodka. Ponadto w dłuższej perspektywie planowane są prace nad zmianą trybu pracy pierścienia akumulacyjnego z trybu zanikowego (eng. decay) do uzupełniającego (ang. top-up) prąd elektronów, celem utrzymywania go na stałym poziomie. 

Dr Adriana Wawrzyniak - Zastępca Dyrektora ds Akceleratorów

Fot. Joanna Kowalik. Na zdjęciu dr Adraiana Wawrzyniak, Zastępca Dyrektora ds. Akceleratorów NCPS SOLARIS

Polecamy również
Największe Centra Nauki gościły w SOLARIS

Największe Centra Nauki gościły w SOLARIS

Międzynarodowe Sympozjum SYLINDA w Centrum SOLARIS

Międzynarodowe Sympozjum SYLINDA w Centrum SOLARIS

Zastosowanie nanospektroskopii w podczerwieni - otwarta rejestracja na warsztaty

Zastosowanie nanospektroskopii w podczerwieni - otwarta rejestracja na warsztaty

Wiosenny nabór wniosków o czas badawczy już otwarty.

Wiosenny nabór wniosków o czas badawczy już otwarty.