W roku 2023 Narodowe Centrum Promieniowania Synchrotronowego SOLARIS kontynuowało dynamiczny rozwój, uzupełniając światowy katalog publikacji naukowych i rozbudowując nowe linie eksperymentalne. Znaczące postępy w technologii, współpraca z międzynarodowymi partnerami oraz liczne projekty badawcze uczyniły SOLARIS centralnym ośrodkiem dla europejskiej społeczności naukowej. Oto zwięzłe podsumowanie najważniejszych wydarzeń i osiągnięć, które wyróżniły działalność Centrum w mijającym roku.

Po pierwsze: infrastruktura badawcza i akceleratory

Rok 2023 był niesamowicie intensywny i bardzo ważny w kontekście rozwoju infrastruktury badawczej Centrum. Poza realizacją wyjątkowych projektów naukowych z wykorzystaniem dostępnej infrastruktury SOLARIS, udało nam się zabezpieczyć środki finansowe na budowę kolejnych linii oraz nowych stacji badawczych, w tym konstruowanych linii SOLCRYS i SMAUG. Jednocześnie zakończono dwa projekty inwestycyjne, wraz z którymi linie badawcze CIRI oraz POLYX zostały po raz pierwszy udostępnione do naboru wniosków o czas pomiarowy. 
SOLARIS wykazał się także na polu niezawodności w dostarczaniu wiązki fotonowej o nominalnych parametrach dla użytkowników linii badawczych. W roku 2023 całkowity czas zaplanowany na pracę z wiązką wynosił 4038 h. Dostępność źródła osiągnięta została na poziomie 97.4%, co stanowi ogromny sukces. Centrum nieustannie pracowało również nad usprawnieniami źródła promieniowania. W roku 2023 do najważniejszych osiągnieć można zaliczyć uruchomienie systemu szybkiej korekcji orbity, która ma za zadanie niwelować wpływ zaburzeń wiązki fotonów powodowanej przez ruchy urządzeń wstawkowych. Ponadto w akceleratorze kołowym zainstalowano, przetestowano i uruchomiono układ dedykowanej komory próżniowej wraz z komorą lustra do ekstrakcji promieniowania w zakresie podczerwieni. We wrześniu mogliśmy zaobserwować pierwsze światło, które wykorzystywanie będzie do badań na linii CIRI.
W skali całego ośrodka bezapelacyjnym krokiem milowym w tym roku było zakończenie rozbudowy hali eksperymentalnej synchrotronu. Powiększony budynek umożliwi przede wszystkim uruchomienie czterech kolejnych linii badawczych, w tym SOLCRYS i SMAUG. Swoje miejsce w nowej hali znajdzie też laboratorium kriomikroskopii. Dotychczas dwa mikroskopy elektronowe - Titan Krios i Glacios, stoją w specjalnie do tego celu zbudowanych pomieszczeniach, w doku załadowczym starej części budynku. Na terenie powiększonej hali powstanie pracownia pomieści docelowo aż cztery mikroskopy. W projekcie znalazło się też laboratorium przygotowywania próbek, które zostanie udostępnione wszystkim użytkownikom SOLARIS. Znajdzie się w nim niezbędny sprzęt do preparacji próbek na linie badawcze oraz do opracowania siatek na pomiary Cryo-EM. Ostatnim już obszarem, który znajdzie swoje miejsce w rozbudowanej hali jest przestrzeń warsztatowa i nowe biura dla powiększającego się zespołu naukowego SOLARIS.

Po drugie: użytkownicy i badania

Po trzecie: konsorcja i projekty międzynarodowe

• Projekt NEPHEWS (NEutrons and PHotons Elevating Worldwide Science), którego liderem jest Centrum SOLARIS, zapewni naukowcom dostęp do światowej klasy europejskich infrastruktur badawczych źródeł fotonowych (LEAPS) i neutronowych (LENS- League of advanced European Neutron Sources). Celem projektu jest stworzenie pionierskiego - zintegrowanego krajobrazu fotonowych i neutronowych infrastruktur badawczych oraz ich europejskich społeczności użytkowników. Całkowita wartość projektu to 4 757 246 EUR.
• Projekt RIANA (Research Infrastructure Access in NAnoscience & nanotechnology) to projekt zapewniający dostęp do światowej klasy infrastruktur badawczych dla szerokiej gamy międzynarodowych użytkowników akademickich jak i przemysłu. SOLARIS poprzez udział w projekcie zadeklarował chęć współpracy z użytkownikami i zapewni dla nich czas badawczy jak i wsparcie w realizacji pomiarów na 4 liniach tj. DEMETER, PHELIX, URANOS, CIRI. Całkowita wartość projektu to 14 496 952 EUR.

....i na koniec: wielopłaszczyznowa popularyzacja nauki

Centrum SOLARIS nieprzerwanie podejmowało się organizacji nowych przedsięwzięć w kontekście popularyzacji nie tylko synchrotronu i kriomikroskopii, ale również szerzej – nauk ścisłych. Wśród nich należy wymienić organizację wydarzeń naukowych i popularno-naukowych, oprowadzanie wycieczek, działania z zakresu media-relations, kampanie w nowych mediach, nawiązywanie stałych form współpracy z innymi jednostkami, a także działania zapewniające dostęp informacyjny dla osób z niepełnosprawnościami. SOLARIS zaangażowało się w 16 różnej wielkości eventów specjalnych. Wśród nich  był szereg konferencji naukowych (Light for Ukraine oraz User Meeting), sympozjów, warsztatów i seminariów. Ponadto warsztaty dla młodzieży, pokazy eksperymentalne dla dzieci, spotkania podsumowujące projekty międzynarodowe oraz gościnne wystąpienia naukowców z innych ośrodków. Wśród inicjatyw, których odbiorcami była opinia publiczna, niezmiennie najważniejszym była Noc Naukowców, która w 2023 roku osiągnęła uniwersytecki rekord zainteresowania – SOLARIS zaprezentowało różnorodne atrakcje ponad 1200 osobom. 
Wśród podstawowych działań ośrodka znalazła się także organizacja wycieczek, która w tym roku przeszła gruntowną metamorfozę. 
SOLARIS rozumiejąc swój potencjał do popularyzacji nauki, umożliwiło grupom zorganizowanym bezpłatne zwiedzanie Centrum w ramach nowopowstałej "Ścieżki Wiedzy". Oprowadzanie po SOLARIS zostało oparte na profesjonalnym scenariuszu wykorzystującym szereg różnorodnych (w tym multimedialnych) narzędzi. Dzięki temu stało się doskonałą formą popularyzującą różne kierunki nauki i uzupełniającą proces dydaktyczny na wszystkich szczeblach edukacji. Ścieżka Wiedzy SOLARIS umożliwia dostęp zwiedzającym do zaawansowanych technologii, kształci w zakresie nauk ścisłych, inspiruje przyszłych i obecnych naukowców, łączy dziedziny nauk teoretycznych z rzeczywistością, a także rozbudza ciekawość i zainteresowanie badaniami naukowymi.  Swoim profilem "Ścieżka Wiedzy" odróżnia się od funkcjonujących w Polsce centrów nauki. Jej celem jest wyzwolenie potencjału wynikającego z obserwacji największego narzędzia badawczego w kraju. Pod tym względem wycieczek rok 2023 był czasem szczególnym - infrastrukturę Centrum odwiedziło 2400 osób. To o przeszło 600 osób więcej niż przed rokiem (i to mimo trwającej rozbudowy hali). Ścieżka Wiedzy SOLARIS oparta o system audioprzewodników została otwarta do testowania w jesieni 2023 r. Począwszy od 1 listopada, Centrum zwiedziło ponad 200 osób, które skorzystało z audioprzewodników. 
Ostatni rok, po raz kolejny można zaliczyć do okresu z tendencją wzrostową  popularności kanałów social media Centrum SOLARIS. Łączna ilość obserwujących kanały social media SOLARIS obejmowała w grudniu 2023 roku 4250 followersów. Jest to wzrost o 1216 obserwujących, w stosunku do roku poprzedniego, czyli o 40.06%. Dbałość o utrzymanie stałej komunikacji z odbiorcami artykułów dotyczących badań i wydarzeń realizowanych w SOLARIS, odbywa się nie tylko na płaszczyźnie nowych mediów. Języczkiem u wagi są relacje z dziennikarzami kanałów tradycyjnych, takich jak radio, telewizja i czasopisma. W 2023 roku SOLARIS był bohaterem przeszło 50 doniesień prasowych. W tym roku podjęto się także opracowywania wyciągów z najważniejszych badań prowadzonych w Centrum, wynikiem tych działań było opublikowanie 32 tzw. highlights.

Podsumowanie powstało we współpracy z dr hab. Jakubem Szlachetko, prof. UJ, dr Adrianą Wawrzyniak Ireneuszem Zadwornym oraz Michałem Młynarczykiem.